İnsanlık tarihindeki pek çok icat, hayatımızı kolaylaştırmak adına büyük önem taşır. Metropollerdeki gökdelenler ve yüksek binaları düşündüğümüzde, asansörler bu icatlar arasında en öne çıkanlardandır. Günümüz şartlarında gökdelenlerin etkin kullanımı tamamen asansörlerin varlığına bağlıdır. Bizi yüksek katlara tek tuşla çıkaran asansörler, yaklaşık 150 yıl önce günümüzdeki hâline kavuştu. Peki, asansörü kim keşfetti? Bu hayat kolaylaştırıcı cihazlar ne zaman bulundu?
Asansör, insanları veya eşyaları dikine hareket ettiren bir platform kabinden oluşur ve bu icadın kökeni Eski Yunan’a kadar uzanır. İlk asansör olarak adlandırabileceğimiz bu düzenekler, insan veya hayvan gücüyle çalışıyordu. Romalı mimar Vitruvius’un yazılarında, MÖ 236 yılında Antik Roma’da yük kaldırmak için çeşitli makinelerin kullanıldığı belirtilir.
Asansörün Evrimi
İlk asansörler günümüzdekilere benzemezdi ve zamanla çeşitli kişilerin katkılarıyla gelişti. Örneğin, 1750’lerde buharlı asansörler kullanılmaya başlandı. Bu asansörler, içlerindeki buhar makinesi sayesinde hareket ediyordu ve 1754 yılında ABD’de Hudson Nehri’nden buz kalıplarını çıkarmakta kullanılıyordu. Ancak, halatların kopma riski nedeniyle insanların taşınması bir yüzyıl kadar daha mümkün olamadı.
Amerikalı mucit Elisha Otis, geliştirdiği emniyet freni sayesinde asansörlerin insan taşımasını sağladı. 1853’te geliştirdiği bu fren sistemi, asansör halatı koptuğunda asansörün düşmesini engelliyordu. Bu buluşunu halka göstererek güvenliği kanıtlayan Otis, böylece insanların taşınabildiği ilk asansörü de kullanılabilir hale getirdi.
Asansör Hakkında Bilgiler
Elisha Otis sayesinde asansörler, insan taşımaya başlayarak birçok kolaylık sağladı. 1854 yılında Crystal Palace’daki bir fuarda sergilenen ilk yolcu asansörünün kurulması ise zaman aldı. Asansörle ilgili bazı önemli bilgiler şunlardır:
- İlk yolcu asansörü, fuardan üç yıl sonra kuruldu.
- Asansör kapılarının güvenli bir şekilde açılıp kapanması, J.W Meaker tarafından geliştirilen bir yöntemle sağlandı.
- Elektrikle çalışan ilk asansör, 1878’de Werner von Siemens tarafından üretildi.
- İlk hızlı asansörler 1879’da Elisha Otis’in şirketi Otis Elevator Co. tarafından geliştirildi.
- 1889 yılında elektrik telli asansör icat edildi.
- 1894’te asansörlere düğmeli kumanda eklendi.
- Konutlarda kullanılan ilk asansör, 1929’da Clarence Conrad Crispen tarafından üretildi.
- Hızlı asansörlerin icadı, şehircilik ve mimariyi değiştirdi.
Hızlı Asansörler ve Şehirleşme
Yüksek hızlı asansörlerin bulunması, özellikle ABD’de şehirleşme ve mimaride büyük değişikliklere yol açtı. Yatay olarak büyüyen şehirler, hızlı asansörler sayesinde dikey olarak büyümeye başladı. New York başta olmak üzere birçok şehirde çok katlı binalar inşa edildi. Büyük şehirlerdeki gökdelenler de hızlı asansörler sayesinde hayata geçti. Siemens ve Halske şirketi, ilk elektrikli asansörlerini bir binaya kurdu ve 22 metre yüksekliğindeki bu binada bir ay boyunca çalışan asansör, hiç arıza yapmadan 8 bin kişiye hizmet verdi.
Asansörlerin tarihi ve evrimi, hayatımızı nasıl değiştirdiğini gözler önüne seriyor. Bu icat, modern şehirlerin ve yüksek binaların olmazsa olmazıdır.
